Albert Eynştein

Albert Eynştein (1879-1955) — tanılğan ğalim, zamança teoretik fizikağa nigez saluçılarnıñ berse, Fizika ölkäsendä Nobel premiäse laureatı, cämäğät eşleklese. Almaniädä (1879 — 1893, 1914 — 1933 yıllar), Eswiçrädä (1893 — 1914 yıllar) häm AQŞda (1933 — 1955 yıllar) yäşi. Dönyanıñ yegermedän artıq universitetınıñ xörmätle doktorı, küpsanlı fän Akademiäläre äğzası.

Eynşteyn — 300dän artıq fänni eş, şulay uq fän tarixı häm fälsäfäse buyınça yaqınça 150 kitap häm mäqälä avtorı. Fizika ölkäsendä berniçä möhim teoriä eşläp çığara:

• Maxsus çağıştırmalılıq teoriäse (1905 yıl).
  • Anıñ qısaları eçendä — massa belän energiä arasındağı mönäsäbät qanunı ($E=m{c}^2$).
• Ğomumi çağıştırmalılıq teoriäse (1907— 1916 yıllar).
• Fotoeffekt häm cılısıyışlıqnıñ kvant teoriäse.
• Kvant Boze — Eynşteyn büleneşe.
• Fluktuatsiälär teoriäsenä nigez salğan broun xäräkäteneñ statistik teoriäse.
• İnduktsiälängän nurlanış teoriäse.
• Tirälektäge termodinamik fluktuatsiälärdä yaqtılıq taralışı teoriäse.

Eynşten tigezlämäse gravitatsiä öçen

Eynşteyn tigezlämäläre käkrängän fäza-waqıtta buluçı matdä üzlekläre fäza-waqıtnıñ käkrelege belän bäylilär.

(tigezlämädä: sul yaqta - geometriä (dürt ülçäneşle fäza-waqıt), uñ yaqta - matdä)

$R_{\mu \nu }-\frac{R}{2}{g}_{\mu \nu }+\mathrm{\Lambda }{g}_{\mu \nu }=G_{\mu \nu }+\mathrm{\Lambda }{g}_{\mu \nu }=\frac{8\pi G}{c^4}{T}_{\mu \nu },$

$R_{\rho \mu \sigma \nu }$ )

$R_{\mu \nu }=g^{\rho \sigma }{R}_{\rho \mu \sigma \nu },$

$R$ — skalyar käkrelek, $g^{\mu \nu }$ - metrik tenzor, häm Riççi tenzorı

$R=g^{\mu \nu }{R}_{\mu \nu },$

$\mathrm{\Lambda }$ — kosmologik daimie, $T_{\mu \nu }$ - energiä-impuls tenzorı , $\pi$ — Pi, $c$ — vakuumda yaqtılıq tizlege , $G$ — Nyuton ğravitatsion daimie .

$G_{\mu \nu }=R_{\mu \nu }-\frac{R}{2}{g}_{\mu \nu }$ - Eynşteyn tenzorı

$\varkappa =\frac{8\pi G}{c^4}$ — Eynşteyn ğravitatsion daimie.