Үзәккә омтылу тизләнеше

Үзәктән куу көче F_cf
һәм үзәккә омтылу көче F_cp
${𝐅}_{\text{cf}}=-m\mathit{\omega }\times (\mathit{\omega }\times 𝐫)$
$|{𝐅}_{\text{cf}}|=m{\mathit{\omega }}^2𝐫$

Үзәккә омтылу тизләнеше яки нормаль тизләнеш — кәкре юл өчен тизлекнең вектор юнәлеше үзгәреше җитезлеген тасвирлаучы тизләнешнең бер өлеше, икенче өлеше - тизлекнең модуль үзгәрешен тасвирлаучы тангенциаль тизләнеш булып тора.

Үзәккә омтылу тизләнеше юл кәкрелегенең үзәгенә юнәлгән, шуннан атамасы чыккан, икенче исеме - нормаль тизләнеш.

Әлеге тизләнеш сәбәп булган көчләр суммасы - үзәккә омтылу көче дип атала.

Ньютонның 3-нче кануны буенча үзәккә омтылу көче үзәктән куу көченә тигез. Үзәктән куу көче - инерциаль булмаган хисап системасында кулланыла торган төшенчә.

Тасвир

Үзәккә омтылу тизләнеше болай бирелә:

$a_n=\frac{v^2}{R}$

яки

$a_n={\omega }^{2}R,$

где $a_n$ — нормаль (үзәккә омтылучы) тизләнеш, $v$ — юлдагы сызыкча тизлек,

Чыгарылу

• $𝐯=v{𝐞}_{\tau }$ - тизлек векторы
• ${𝐞}_{\tau }$ - орынма векторы

$𝐚=\frac{d𝐯}{dt}=\frac{d(v{𝐞}_{\tau })}{dt}=\frac{\mathrm{d}v}{\mathrm{d}t}{𝐞}_{\tau }+v\frac{d{𝐞}_{\tau }}{dt}=\frac{\mathrm{d}v}{\mathrm{d}t}{𝐞}_{\tau }+v\frac{d{𝐞}_{\tau }}{dl}\frac{dl}{dt}=\frac{\mathrm{d}v}{\mathrm{d}t}{𝐞}_{\tau }+\frac{v^2}{R}{𝐞}_n,$

биредә беренче кушылучы — тангенциаль тизләнеш, ө икенчесе — үзәккә омтылу тизләнеше.

• $e_n$ юлга нормаль векторы
• $l$ — юлның озынлыгы;
• $dl/dt=v$.

Христиан Гюйненс беренче тапкыр үзәккә омтылу тизләнеше өчен тигезләмәне тапкан.

Моны да карагыз

• Үзәктән куу көче
• Кориолис көче

Әдәбият

• «Центробежная сила» в Большой советской энциклопедии
• Матвеев А. Н. Механика и теория относительности: Учебник для студентов вузов. — 3-е издание. — М.: ООО *"Издательский дом «ОНИКС 21 век»: ООО "Издательство «Мир и образование», 2003. — с. 405—406