Кислоталар

Бор кислотасы

Кислоталар (яки әчелекләр) - водород катионын бирерлек химик кушылмалар (Брөнстед Кислоталаре) яки электрон парны алырлык һәм ковалент бәйләнешне төзерлек кушылмалар (Льюис Кислоталаре).

Хлоркүкерт кислотасы эремәсендә индикатор кагазе буяна

Көндәлек тормышта һәм техникада кислоталар дип гадәттә нәкъ Брөнстед кислоталары йөртәләр, алар су эремәләрендә H₃O⁺ гидроксоний ионнары артыгын булдыра. Әлеге ионнар булуы сәбәпле кислоталар эремәләренең тәме әче була, индикаторларның төсләре үзгәрә һәм югары концентрациясендә кислота зыян китерә ала.

Кислоталарның водород хәрәкәтчән атомнары металл атомнарына алмаштырыла ала һәм тозларны булдыра, әлеге тозларда металл катионнары һәм кислота калдыгы бар.

Кислота төрләре

Формаль үзлекләре буенча кислоталар түбәндәгечә бүленә:

• кислородсыз (HCl, H₂S, HCN);
• кислородлы (HNO₃, H₂SO₄).

• водород әче атомнары саны буенча:

• бернигезле (HNO₃);
• икенигезле (H₂SeO₄);
• өчнигезле (H₃PO₄, H₃BO₃);
• күпнигезле.

• Көч буенча
  • Көчле - тулысынча диссоцияләнә диярлек, диссоциация константасы 1Калып:E зуррак (HNO₃);
  • Зәгыйфь — диссоциация константасы 1Калып:E ким (серкә кислотасы K_д= 1,7Калып:E).
• Тотрыклылык буенча
  • Тотрыклы (H₂SO₄);
  • Тотрыксыз (H₂CO₃).
• Химик кушылмалар сыйныфлары буенча
  • Органик булмаган (HBr);
  • Органик (HCOOH,CH₃COOH);
• Тиз очып бетүчәнлек буенча:
  • Очучан (HNO₃,H₂S);
  • Очмаучы (H₂SO₄) ;
• Суда эрүчәнлеге буенча:
  • Эрүчән (H₂SO₄);
  • Эреми торган (H₂SiO₃);
• Металл атомнары саны буенча
  • Металл белән (HMnO₄, H₂TiO₃);
  • Металлсыз (HNO₃,

HCN).

Химик үзлекләре

• Төп оксидлар белән тәэсир итешкәндә тоз һәм су хасил була:

$𝖢𝖺𝖮\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖧𝖢𝗅\mathsf{⟶}𝖢𝖺𝖢{𝗅}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

• амфотер оксидлар белән тәэсир итешкәндә тоз һәм су хасил була:

$𝖹𝗇𝖮\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖧𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{⟶}𝖹𝗇\mathsf{(}𝖭{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}{\mathsf{)}}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

• селте белән тәэсир итешкәндә тоз һәм су хасил була: (нейтральләштерү реакциясе):

$𝖭𝖺𝖮𝖧\mathsf{+}𝖧𝖢𝗅\mathsf{⟶}𝖭𝖺𝖢𝗅\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

• Эреми торган химик нигезләр белән тәэсир итешкәндә тоз һәм су хасил була, эрүчән кислота өчен :

$𝖢𝗎\mathsf{(}𝖮𝖧{\mathsf{)}}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{\downarrow }\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{⟶}𝖢𝗎𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{+}\mathrm{𝟤}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

• Тозлар белән тәэсир итешкәндә, утырма яки газ хасил була:

$𝖡𝖺𝖢{𝗅}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{⟶}𝖡𝖺𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{\downarrow }\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖧𝖢𝗅\mathsf{\uparrow }$

• Көчле кислоталар зәгыйфь кислоталарны тозлардан этеп чыгара:

${𝖪}_{\mathrm{𝟥}}𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{+}\mathrm{𝟥}𝖧𝖢𝗅\mathsf{⟶}\mathrm{𝟥}𝖪𝖢𝗅\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟥}}𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}$

$𝖭{𝖺}_{\mathrm{𝟤}}𝖢{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖧𝖢𝗅\mathsf{⟶}\mathrm{𝟤}𝖭𝖺𝖢𝗅\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮\mathsf{+}𝖢{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{\uparrow }$

• Металларның активлыгы электрохимик рәтендә водородка кадәр торган металлар водородны кислота эремәсеннән этеп чыгара (азот кислотасы HNO₃ һәм куертылган күкерт кислотасыннән H₂SO₄ кала), хасил булган тоз эрүчән булган очракта:

$𝖬𝗀\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖧𝖢𝗅\mathsf{⟶}𝖬𝗀𝖢{𝗅}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{\uparrow }$

$𝖬𝗀\mathsf{+}\mathrm{𝟤}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{⟶}𝖬𝗀𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{+}𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{\uparrow }\mathsf{+}\mathrm{𝟤}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

• Органик кислоталар өчен этерификация реакциясе бара : спиртлар белән тәэсир итешкәндә катлаулы эфирлар һәм су хасил була:

${𝖱}_{\mathrm{𝟣}}\mathsf{-}𝖢𝖮𝖮𝖧\mathsf{+}{𝖱}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{-}𝖮𝖧\mathsf{⟶}{𝖱}_{\mathrm{𝟣}}\mathsf{-}𝖢𝖮𝖮\mathsf{-}{𝖱}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

мәсәлән:

$𝖢{𝖧}_{\mathrm{𝟥}}𝖢𝖮𝖮𝖧\mathsf{+}{𝖢}_{\mathrm{𝟤}}{𝖧}_{\mathrm{𝟧}}𝖮𝖧\mathsf{⟶}𝖢{𝖧}_{\mathrm{𝟥}}𝖢𝖮𝖮{𝖢}_{\mathrm{𝟤}}{𝖧}_{\mathrm{𝟧}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

Кислоталарны чыгару

• металл булмаган кушылма белән водород тәэсир итешкәндә:

${𝖧}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}𝖢{𝗅}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{\to }\mathrm{𝟤}𝖧𝖢𝗅$

${𝖧}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}𝖲\mathsf{\to }{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖲$

• Күкерт кислотасы белән каты тозлар тәэсир итешкәндә:

$\mathrm{𝟤}𝖭𝖺𝖢𝗅\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{\to }𝖭{𝖺}_{\mathrm{𝟤}}𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{+}\mathrm{𝟤}𝖧𝖢𝗅$

$𝖭{𝖺}_{\mathrm{𝟤}}𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{\to }𝖭{𝖺}_{\mathrm{𝟤}}𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{+}𝖲{𝖮}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{+}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮$

• кислотале оксидлар су белән тәэсир итешкәндә:

${𝖯}_{\mathrm{𝟤}}{𝖮}_{\mathrm{𝟧}}\mathsf{+}\mathrm{𝟥}{𝖧}_{\mathrm{𝟤}}𝖮\mathsf{\to }\mathrm{𝟤}{𝖧}_{\mathrm{𝟥}}𝖯{𝖮}_{\mathrm{𝟦}}$

Әдәбият

• Реутов О. А., Курц А. Л., Бутин К. П. Органическая химия. — 3-е изд. — М: Бином. Лаборатория знаний, 2010. — Т. 1. — 567 с. — ISBN 978-5-94774-613-6.
• Шрайвер Д., Эткинс П. Неорганическая химия = Inorganic Chemistry / Пер. с англ. М. Г. Розовой, С. Я. Истомина, М. Е. Тамм, под ред. В. П. Зломанова. — М: Мир, 2004. — Т. 1. — 679 с. — ISBN 5-03-003628-8

Искәрмәләр

Калып:Искәрмәләр

Калып:Stub