Калифорний исемле битнең чыганагын карау

{{Химик элемент|prev=[[Берклий]]|next=[[Эйнштейний]]|Калифорний / Californium (Cf) |98|<!-- Матдәнең тышкы күренеше-->|[251,0796]|<!-- Атом радиусы-->|<!-- Ионизация энергиясе-->|<!-- Электрон конфигурациясе-->|<!-- Ковалент радиусы-->|<!-- Ион радиусы-->|<!-- Электр тискәрелеге-->|<!--Электрод потенциалы-->|<!-- Оксидлашу дәрәҗәсе-->|15,1|<!-- Моляр җылы сыешлыгы-->|<!-- Җылы үткәрүчелек-->|<!-- Эрү температурасы-->|900||<!-- Парга әйләнү җылылыгы-->|<!-- Моляр күләм-->|<!-- Рәшәткә төзелеше-->||<!-- Рәшәткә параметрлары-->|<!--<!--Дебай температурасы-->}}
'''Калифорний''' ({{lang-lat|Californium}}, Cf) — [[Менделеевның периодик таблицасы]]ның 7 период элементы. Тәртип номеры - 98.
Ясалма радиоактив [[химик элемент]], [[актиноидлар]]га карый. Массасы 237—256 сан белән радиоизотоплары билгеле. Тотрыклы изотопларга ия түгел{{Sfn|Киселёв|2008}}.

== Символы ==
Калифорний элементының символы — Cf (''Калифорний'' тип укыла).

== Тарихы ==
Бу элемент беренче тапкыр [[1950 ел]]да Берклидагы Лоуренс Милли лабораториясендә (элек Калифорния университеты Радиация лабораториясендә) [[кюрий]]ны альфа-кисәкчәләр ([[гелий]]-4 ионнары) белән аттырып синтезланган. Актиноид, алтынчы трансуран элемент, шуңа кадәр синтезланган теләсә-нинди элементның иң югары атом массасына ия, ул күз белән күрер күләмдә ([[:ru:Эйнштейний|эйнштейнийдан]] соң). Элемент [[Калифорния]] штаты һәм шул штаттагы университет исеме белән аталган. Бу ясалма элемент [[1950 ел]]да америка физиклары С. Томпсон, К. Стрит , А. Гиорсо һәм Г. Сиборг тарафыннан Берклиның Калифорния университеты карамагында <sup>242</sup>Cm тизләтелгән α-кисәкчәләр белән нурландырып алынган{{Sfn|Киселёв|2008}}.

Калифорнийның беренче каты берләшмәләре — <sup>249</sup>Cf<sub>2</sub>O<sub>3</sub> һәм <sup>249</sup>CfOCl [[1958 ел]]да җитештерелгән.

== Исеменең килеп чыгышы ==
Беркли шәһәрендәге Калифорния университеты хөрмәтенә бирелгән, элемент шул шәһәрдә алынган булган. Авторлар язуынча, алар бу исемдә гасыр элек [[Америка]] ачучыларга [[Калифорния]]га җитү ничек авыр булса, яңа элемент ачылуы да шундый ук авырлык белән бирелүен күрсәтергә теләгәннәр.

== Чыгарып алу ==
Бер грамм калифорний җитештерү өчен атом-төш реакторы[[Плутоний|плутонийны]] яки [[кюрий]]ны озак вакыт — 8 айдан алып 1,5 елдан кадәр нурланышка дучар итәләр. Соңынан килеп чыккан нурланыш продуктларынан калифорнийны химик юл белән аерып алалар.

Металлик калифорнийны [[литий]] белән CfF<sub>3</sub> калифорний фторидынан тергезеп алалар:

: <chem>CfF3 + 3 Li -> Cf + 3 LiF</chem>

яки Cf<sub>2</sub>O<sub>3</sub> калифорний оксидын [[Кальций|кальций белән]]:

: <chem>Cf2O3 + 3 Ca -> 2 Cf + 3 CaO</chem>.

Башка актиноидлардан калифорнийны экстракцион һәм хроматографик ысул белән аералар.

== Физиологик тәэсире ==
<sup>252</sup>Cf радионуклиды бик нык радиотактив агулы. Ачык су ятмалары суында ПДК 1,33{{E|−4}} Бк/л.

== Искәрмәләр ==
{{Искәрмәләр}}

== Әдәбият ==
* {{БРЭ|статья=Калифорний|id=|автор=Киселёв Ю. М.|том=12|страницы=521|ref=Киселёв}}
* {{Китап|заглавие=The Chemistry of the Actinide and Transactinide Elements|часть=Californium|издательство=[[Springer Science+Business Media]]|год=2006|isbn=978-1-4020-3555-5|издание=3rd|ref=Haire|автор=Haire, Richard G.|ответственный=Morss, Lester R.; Edelstein, Norman M.; Fuger, Jean}}
* {{Китап|заглавие=Concise Encyclopedia Chemistry|издательство=[[Walter de Gruyter]]|год=1994|ссылка=https://books.google.com/books?id=Owuv-c9L_IMC&printsec=frontcover|isbn=978-3-11-011451-5|ref=Jakubke|ответственный=Jakubke, Hans-Dieter; Jeschkeit, Hans}}

== Сылтамалар ==
* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Cf/key.html Калифорний на Webelements]
* [www.xumuk.ru/encyklopedia/1790.html Калифорний на сайте XuMuK.ru]

== Чыганаклар ==
* Atomic Weights of the Elements 2001, [http://www.iupac.org/publications/pac/2003/7508/7508x1107.html Pure Appl. Chem. 75(8), 1107—1122, 2003]. Retrieved June 30, 2005. Atomic weights of elements with atomic numbers from 1-109 taken from this source.{{ref-en}}
* [http://www.iupac.org/news/archives/2005/atomic-weights_revised05.html IUPAC Standard Atomic Weights Revised] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080305062433/http://www.iupac.org/news/archives/2005/atomic-weights_revised05.html |date=2008-03-05 }} (2005).{{ref-en}}

{{Менделеев таблицасы}}

[[Төркем:Химик элементлар]]