Vakuum исемле битнең чыганагын карау

[[Файл:Kolbenluftpumpe hg.jpg|300px|мини|уңда|Vakuum kürsätü nasosı]]
'''Vakuum''' - matdädän buş qalğan [[fäza]].

Texnikada atmosfer basımnan şaqtıy kim basımda bulğan gaz moxite tevnik vakuum dip atala.

λ - gaz molekuları irekle yögerü ozınlığı

d - moxitneñ zurlığı

*<math>\lambda /d \ll 1</math> tübän vakuum
*<math>\lambda /d \sim 1</math> urtaça vakuum
*<math>\lambda /d \gg 1</math> yuğarı vakuum

Vakuumnı U-sıman torbanıñ ber qulına boxarlaşmawçı sıyıqça salıp, östen asqa äyländerep buldırırğa bula, berwaqıt [[atmosfer basımı]]n da belü mömkin. Ğälämdäge vakum 10<sup>−14</sup>  Pa qädär citä. Keşe yasağan cíhazlarnıñ iñ yaxşılar 10<sup>−10</sup> Pa ğına buldıra ala.

==Texnik vakuum==
Tışqı atmosfera basımınnan şaqtıy kim basımdağı gaz texnik vakuum dip atala. Şul xalättä molekulalar üzara bäreleşe tuqtala. Aldan buşanu - '''forvakuum''' dip atala.

==Fizik vakuum==

[[Kvant fizikası]]nda kvant qırınıñ iñ tübän - töp energiä xaläte (nul' [[impuls]], [[impuls momentı]], bütän kvant sannarı belän) '''fizik vakuum''' dip atala.

Fizik vakuum buşlıqqa tiñ tügel. Tübän xalättäge qırda kvazikisäkçeklär bulırğa mömkin (virtual' yäki [[fonon]]nar).

Fizik vakuum matdädän buşatılğan läkin qır belän tutırılğan fäza dip yörtelä. '''[[Bilgesezlek mäsläge]] buyınça fizik vakuumda härwaqıt virtual' kisäkçeklär tua häm yuqqa çığa: qırlarnıñ nul' tirbäneşläre baralar.'''
===Yalğan vakuum===
[[Файл:Falsevacuum.svg|250px|мини|уңда|''ф'' [[skalär]] qır yalğan vakuum xalätendä, potensiäl kirtä qırğa tübänräk minimumğa küçergä birmi, läkin bu küçeş qırnıñ yuğarı energiäsendä yäki kvant mexanik tünnellänü yärdämendä mömkin bula. İnflätsiä teoriäse buyınça näq şulay bezneñ [[Ğäläm]] barlıqqa kilgän.]]
[[Qırnıñ kvant teoriäse]]ndä lokäl minimumına turı kilüçe, läkin globäl minimum energiäsenä turı kilmi torğan xalät - yalğan vakuum dip atala. Bu xalät tik bilgelängän waqıt däwamında totrıqlı (metastabil), soñraq ul çın vakuum xalätenä tunnellänä ala.

Qayber teoriälär buyınça bügenge [[Ğäläm]] yalğan vakuumda tora häm çın vakuumğa tunnellänep, tarqala ala. Küzätelä torğan Ğäläm öçen metastabil vakuum yäşäw waqıtı 10<sup>58</sup>- 10<sup>241</sup> yıl bäyälänä.

[[Ğälämneñ inflätsiäse]] teoriäse buyınça yalğan vakuum xalätennän Ğäläm barlıqqa kilgän häm küptörle metagalaktikalar kilep çıqqannar.

===Eynşteyn vakuumı===

==Ğälämi fäza==
== Päräwäzdä ==

* [http://www.magnetron.ru/eng/index.htm/ Vakuumlı qaplawçılar, Vakuumlı Kiptergeçlär yasawçı Ferri Vatt Ltd, Qazan.]
{{stub-lat}}

[[Төркем:Физика]]