Proton исемле битнең чыганагын карау

{{Карточка
|имя               = Proton
|стиль_тела        = vcard
|название          = 
|стиль_названия    = 
|вверху            = <big>Proton</big><br/>
|класс_вверху      = fn
|стиль_вверху      = background-color:{{{фон|#0a9379}}}; color:{{{цвет|white}}};
|вверху2           = 
|класс_вверху2     = nickname
|стиль_вверху2     = color: #000000;
|изображение       = {{#if: {{{изображение|Proton quark structure.svg}}}|[[Файл:{{{изображение|Proton quark structure.svg}}}|
 {{#if: {{{ширина|}}}|{{{ширина}}}|280px}}|
 {{#if: {{{подпись|}}}||}}]]}}
|стиль_изображения = 
|подпись           = {{{подпись|Protonnıñ kvarktan tözeleşe}}}
|стиль_подписи     = 
|стиль_заголовков  = width:600px;
|стиль_меток       = background: #eee; text-align: center; width:100px;
|стиль_текста      = text-align: center;

|заголовок1 = 
|метка1     = Bilge
|текст1     = <math>p,\quad p^+</math>

|заголовок3 = 
|метка3     = Massa 
|текст3     = 938,272046(21) MeV
'''1,672621777(74){{e|−27}} kg'''<br>
1,007 276 466 812 a.e.m.

|заголовок4 = 
|метка4     = [[Antikisäkçek]] 
|текст4     = antiproton  <math>(\bar{p})\!</math>

|заголовок6 = 
|метка6     = Törkemnär
|текст6     = '''[[fermion]]''', [[adron]], [[barion]], N-barion, '''[[nuklon]]'''

|заголовок7 = Kvant sannarı
|метка7     =  1
|текст7     =  1

|заголовок8 =  
|метка8     = [[Elektr qorğısı]] 
|текст8     = +1

|заголовок9 = 
|метка9     = [[Spin]]
|текст9    = 1/2

|заголовок10 = 
|метка10     = [[İzospin|İzotopik spin]]
|текст10     = 1/2

|заголовок11 = 
|метка11     = [[Barion sanı]]
|текст11     = 1

|заголовок12 = 
|метка12     = Säyerlek
|текст12     = 0

|заголовок13 = 
|метка13     = Soqlandıru
|текст13     = 0

|заголовок14 = Başqa üzlekläre
|метка14     = 1
|текст14     = 1

|заголовок15 =  
|метка15     = Tormış waqıtı 
|текст15    = > 2,9{{e|29}} yıl

|заголовок16 = 
|метка16     = Tarqalış 
|текст16     = yuq

|заголовок17 = 
|метка17     = [[Kvark]] tözeleşe
|текст17     = '''uud'''
}}

'''Proton''' (bor. grekçä ''πρῶτος''  - '''berençe''') - elementar kisäkçek. [[Barion]] törkemenä qarıy, 1/2 [[spin]]lı, [[elektr qorğısı]] '''+1 elementar [[elektr qorğısı]]'''na tigez.

Elementar kisäkçeklär fizikasında proton: '''+1/2 [[izospin]]lı''' nuklon (atom-töş fizikasında -1/2).

Ğadi modeldä proton öç [[kvark]]tan tora: ike '''u-kvark''' häm '''d-kvark''' (valent kvarklar dip atala)''',''' läkin çınnan da proton küp gluonnardan häm kvark-antikvarklardan tora, täcribälär buyınça impulsnıñ tik 40%ı  valent kvarklar '''(uud)''', 50% [[Gluon|gluonnar]] häm 10% kvark-antikvarklar (uūdđs<s>s</s>) tarata, böten kvark-antikvarklar häm gluonnar proton eçendä bik yuğarı tizlek ([[yaqtılıq tizlege]]<nowiki/>nä yaqın) belän xäräkät itä, bäreleşä, kilep häm yuqqa çığalar. Konfaynment küreneşe buyınça kvarklar protonnan çığa almıylar.

Tormış waqıtı - > 2,9{{e|29}} yıl, çınında stabil, pozitron-pionğa tarqalışı öçen - 1,6·{{e|33}} yıl.

Protonnar [[Termotöş reaktsiäse|termotöş reaktsiäläre]]ndä qatnaşalar, [[yoldız]]lar energiäsen buldıralar.

'''PP-töre''' reaktsiäläre - [[Qoyaş]] energiäseneñ çığanağı.

[[Sutuar]]  atom töşe ber protonnan tora.

Ximiädä proton '''H<sup>+</sup>''', astrofizikada '''HII''' bulıp bilgelänä.

Protonnar häm [[neytron]]nar atom töşlären tözilär.

[[Ximik elemenlarnıñ periodik cädwäle]]ndä tärtip nomerı töşneñ protonnar sanına tigez.

==Sıltamalar==
* [http://pdg.lbl.gov Particle Data Group]
* [http://www.cern.ch/lhc/ Large Hadron Collider]
{{Кисәкчәләр}}

[[Төркем:Квант механикасы]]
[[Төркем:Статистик физика]]
[[Төркем:Физика төшенчәләре]]
[[Төркем:Элементар кисәкчекләр]]