PH исемле битнең чыганагын карау

[[Файл:Lemon.jpg|350px|мини|уңда|[[Лимон]] согында [[лимон әчелеге]] 5%-6% булганга күрә pH=2,2 (югары әчелелек)]]
'''PH''' яки '''сутуар күрсәткече''' (''водород күрсәткече'', латинча ''pondus Hydrogenii'' - [[сутуар]] авырлыгы дигән сүз, "пэ-аш" дип әйтелә) - [[су]]лы эремәләрнең әчелелек дәрәҗәсе, [[сутуар]] ионнары концентрациясе белән бәйләнгән, бик сыекланган эремәләрдә сутуар ионнары активлыгына тиң.

Сулы эремәләр өчен '''PH < 7 [[әчелек]]ле эремәгә туры килә, PH > 7 [[нигез (химия)|нигез]]ле эремәгә туры килә.'''

Формула буенча -PH сутуар ионнары активлыгыннан (моль/литр) унарлы [[логарифм]]га тигез: 
: <math>\mbox{pH} = -\lg \left[ \mbox{H}^+ \right]</math>
 
[[Әчелек]]-нигез индикаторлары ярдәмендә билгеләнә, PH-үлчәгече белән үлчәнә.

Төшенчә [[1909]] елда [[Дания]] галиме Сөренсен тарафыннан кертелгән.

==Тасвир==

Чиста [[су]]да [[сутуар]] ионнары <nowiki>[</nowiki>H<sup>+</sup><nowiki>]</nowiki> һәм [[гидроксид-ион]]нар (<nowiki>[</nowiki>OH<sup>−</sup><nowiki>]</nowiki>) концентрацияләре бертигез һәм   22&nbsp;°C [[температура]]сында  10<sup>−7</sup> моль/л тәшкил итә.

Әгәр эремәдә ике төр ионнар концентрациясе бертигез булса, эремә '''нейтраль реакция'''гә ия.

Суга [[әчелек]] кушылса, сутуар ионнары концентрациясе (сутуар ионы беркетелгән кушылма) арта, ә гидроксид-ионнар концентрациясе  кими.

Шул чак: <nowiki>[</nowiki>H<sup>+</sup><nowiki>]</nowiki> > <nowiki>[</nowiki>OH<sup>−</sup><nowiki>]</nowiki> очракта, эремә '''әчелекле''' дип атала, <nowiki>[</nowiki>OH<sup>−</sup><nowiki>]</nowiki> > <nowiki>[</nowiki>H<sup>+</sup><nowiki>]</nowiki>  очракта — '''нигезле''' дип атала.

=== pOH ===
Эремәдә OH<sup>−</sup> ионнары күрсәткече эремәнең нигезлелеген күрсәтә, һәм  25&nbsp;°C температурасында <math>[\text{H}^+] [\text{OH}^-] = 1{,}0 \cdot 10^{-14}</math>, шуңа күрә:

: <math>\text{pOH} = 14 - \text{pH}</math>

== pH күрсәткече төрле эремәләрдә ==
{| cellpadding="30" align="center"
 |-
 |
{| class="standard"
 |+ pH күрсәткече
 ! Матдә|| pH || Индикатор төсе
 |-
 | Геотермаль су Даллол [[вулкан]]ы янында || ≈ 0 ||bgcolor=#990000| 
 |-
 | [[Электролит]] [[кургаш]] [[аккумулятор]]да || <1,0 ||bgcolor=#CC0000| 
 |-
 | [[Ашказаны сүле]] || 1,0–2,0 ||bgcolor=#FF0000|
 |-
 | [[Лимон]] согы (лимон әчелеге 5 %)|| 2,0±0,3 ||bgcolor=#FF3300|
 |-
 | Азык [[серкә]]се || 2,4 ||bgcolor=#FF3300|
 |-
 | [[Алма]] согы || 3,0 ||bgcolor=#FF6600|
 |-
 | [[Кока-кола]] || 3,0±0,3 ||bgcolor=#FF6600| 
 |-
 | [[Каһвә]] || 5,0 ||bgcolor=yellow| 
 |-
 | [[Шампунь]] || 5,5 ||bgcolor=yellow| 
 |-
 | [[Чәй]] || 5,5 ||bgcolor=yellow| 
 |-
 | Исән кеше [[тире]]се || 5,5 ||bgcolor=yellow| 
 |-
 | [[Әчелекле яңгыр]] || < 5,6 ||bgcolor=#CCFF00|
 |-
 |Эчәргә яраклы су
 |6,5–8,5 ||bgcolor=#CCFF00|
 |-
 | [[Сөт]] || 6,6–6,93 ||bgcolor=#339933| 
 |-
 | [[Селәгәй]] || 6,8–7,4  ||bgcolor=green|

 |-
 | Чиста [[су]],  25&nbsp;°C || 7,0 ||bgcolor=green|
 |-
 | [[Кан]] || 7,36–7,44 ||bgcolor=#009966|
 |-
 | [[Диңгез суы]] || 8,0 ||bgcolor=#006699|
 |-
 | Кул [[сабын]]ы (майлы)|| 9,0–10,0 ||bgcolor=blue|
 |-
 | [[Нашатырьлы спирт]] || 11,5 ||bgcolor=blue|
 |-
 | Агарткыч ([[хлор акшары]]) || 12,5 ||bgcolor=#0000CC|
 |-
 |  [[Селте]] куертылган эремәләре || >13 ||bgcolor=#000099|
 |}
|}

Кеше [[кан]]ы рН нормаль дәрәҗәсе 7,36 тәшкил итә, әгәр рН 6,95 төшсә, кеше аңын югалта, әгәр рН  7,7 күтәрелсә - бик көчле көзән җыеру башлана.

==Сылтамалар==

*Бейтс Р. Определение рН. Теория и практика / пер. с англ. под ред. акад. Б. П. Никольского и проф. М. М. Шульца. — 2 изд. — Л. : Химия, 1972.
* [http://www.dpva.ru/Guide/GuideChemistry/pH/ Водородный показатель pH. Таблицы показателей pH.]

[[Төркем:Химия]]
[[Төркем:Әчелекләр]]