Bu yörtkeçe (maşina) исемле битнең чыганагын карау

[[Файл:Steam engine in action.gif|350px|мини|уңда|
Bu yörtkeçeneñ eşläw şäkele]]
'''Bu yörtkeçe''' — [[su]] [[bu]]ı [[energiä]]sen mexanik eşkä äyländerüçe tışqı yanulı cılılıq [[yörtkeç]]e. Peşkäkneñ qaytmalı yöreş xäräkäten valnıñ äylänü xäräkätenä äwerelä.

Kiñ mäğnädä bu maşinası - su buı energiäsen mexanik energiäsenä äyländerüçe telägän cılılıq [[yörtkeç]]e.

==Tarix==
[[Файл:Denis Papin piston anim.gif|250px|мини|уңда|Deni Papen berençe bu maşinası]]
Berençe ğasırda [[Heron]] Aleksandriädän bu caylanmasın taswirlağan.

XVI ğasırda [[törek]] astronomı, fizik häm injener '''Takiyüddin äş-Şämi''' çın bu turbinasın uylap çığara.

[[1629]] yıda [[İtaliä]] ğalime '''Covanni Branka''' oxşaş maşinanı täqdim itä.

XVII ğasırda fransuz uylap tabuçısı '''Papen''' berençe bu maşinasın yasıy. Ul eşlägän maşinada tsilindr eçendäge peşkäkne su buı öskä kütärä, su buı suınıp quyırğaç peşkäk asqa töşä.

[[1705]] yılda '''Severi''' häm '''Nyukomen''' oxşaş ısulda yasalğan bu maşinaları mäğdän uçağınnan su suırıp çığarğan.

[[1769]] yılda '''[[Ceyms Watt]]''' bu maşinasın kamilläşterä, şunıñ öçen yegärlek [[Watt]]larda ülçänä.

==Eşläw mäsläge==
[[Файл:Triple expansion engine animation.gif|300px|мини|уңда|Öç kiñäymädän torğan bu maşinasınıñ şäkele. Qızıl - yuğarı basımlı bu, zäñgär - tübän basımlı bu]]
Bu qazanında bu maşinasın häm bu turbinasın eşlätü öçen yuğarı temperatura häm zur basımlı su buı barlıqqa kilä.
[[Файл:Uniflow steam engine.gif|300px|мини|уңда|Turı ağımlı bu yörtkeçe]]
Barlıqqa kilgän bu peşkäkkä basım yasap, xäräkätkä kiterä, anıñ xäräkäte bütän mexanizmnarğa tapşırıla.

Peşkäk xäräkäte ştok (peşkäk belän nığıtıp berketelgän kendek), şuuçı kisäk - polzun, şatun, krivoşip yärdämendä maxovik berketelgän töp valğa tapşırıla. Maxovik maşinalarda mexanizmnıñ ritm belän eşläwen tä'min itüçe zur tägärmäç.

Töp valğa quyılğan ekstsentrik bu bülgeç zolotnik bu klapanı belän idärä itä. Tsilindr eçendäge bu hawağa taşlana yäki kondensatorda cıyıla.

Tsilindr eçendä cıyılğan bu kiñäyep peşkäkne küçerä. Peşkäkneñ qaytmalı yöreş xäräkäten krivoşip-şatun mexanizmı äylänmä xäräkätkä kiterä.

==Faydalı ğämäl koeffitsientı==

Cılılıq yörtkeçeneñ [[faydalı ğämäl koeffitsientı]] faydalı mexanik eşneñ yağulıqta bulğan cılılıq miqdarına çağıştırmasına tigez.

: <math>\eta_{th} = \frac{W_{out}}{Q_{in}}</math> ,

:biredä 
:: ''W<sub>out</sub>'' — mexanik eş, Coul'
:: ''Q<sub>in</sub>'' — totılğan cılılıq miqdarı

Ğädättä bu yörtkeçe Faydalı ğämäl koeffitsientı - FĞK 1-8 % tigez, kondensator häm ağımnıñ maxsus kiñäymäse belän bu yörtkeçeneñ FĞK 25% qa citä.

Bu-gaz maxsus caylanmasında FĞK 50-60% qa ireşa ala.

==Ädäbiät==

*    Паровые машины. История, описание и приложение их. 1838 г., СПб.: тип. Эдуарда Праца и Ко. — 234 с.
*    Брандт А. А. Очерк истории паровой машины и применения паровых двигателей в России, СПб., 1892.
*    Тонков Р. Р. К истории паровых машин в России. — «Горный журнал», № 6, 1902 г.
*    Лебедев В. И. Занимательная техника в прошлом. Ленинград: «Время», 1933 г. — 198 с.
*    Люди русской науки: Очерки о выдающихся деятелях естествознания и техники / Под ред. С. И. Вавилова. — М., Л.: Гос. изд-во техн.-теоретической лит-ры, 1948 г.
*    Конфедератов И. Я. Иван Иванович Ползунов. — М. — Л.: Госэнергоиздат, 1954 г. — 296 с.
*    Паровые машины // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.

[[Төркем:Йөрткеч]]