Arka исемле битнең чыганагын карау

[[Файл:Arch illustration.svg|300px|мини|уңда|Arka tözeleşe: 1. Bikläweç taşı 2. Klin taşı 3. Tışqı öslege 4. İmpost 5. Eçke gömbäz 6. Ür uğı 7. Ara (Torıq) 8. Teräk diwarı]]
'''Arka''' - käkre sızıqlı, ğädättä duga räweşendä yasalğan [[diwar]]da, täräzälärdä, qapqalarda, işeklärdä yäki ike teräklär arasında uyım yä [[miğmariät]] [[qorılma]]sı.

Härber [[gömbäz]] törendäge qorılma yan basu köçen (raspor) buldıra.

Ğädättä arkalar vertikal' küçärgä qarata simmetrik eşlänä. Küp oçraqta arka diwardağı täräzä, işek uyımnarı öçen yasala. Bu arkalarnıñ maqsatı - diwarnıñ nıqlığın arttıru, asta yatqan qatlamğa awırlıq äzräk töşsen öçen eşlänä.

==Tarix==

Arkalar BEQ II meñyıllığında Borınğı Könçığış miğmariätendä, misal öçen Borınğı [[Mesopotamiä]]dä barlıqqa kilgän. Biredä kirpeçtän yasalğan binalar yuğarı däräcägä citkän.

Şulay uq arkalar [[Borınğı Rim]] miğmariätendä kiñ qullanılğan.

==Taswir==

Arka - töp obrisnıñ käkre sızıq törendäge borıs, tözü töp konstrutsiäse. Örlektän ayırmalı bularaq arka orınma mexanik yökläneşne kiçerä.

==İsäpläw==

Orınma mexanik köçäneş (yökläneş) '''Jukovskiy''' tigezlämäsendä birelä:
: <math>\tau = \frac{QS(z)}{J_xb}\!\,</math>,

biredä:

* <math>~ Q=Q(y) </math> — örlekkä tä'sir itüçe arqılı [[köç]]
*  <math>~ S(z) </math> — kisemneñ [[mäydan]]ı statik momentı, z - neytral' küçärgä aralıq
* <math>~ J_x </math> — Üzäk küçärgä qarata inertlıq momentı
* <math>~ b </math> — kisemneñ kiñlege, z - neyral' küçärgä yıraqlıq

Nıqlıq şartı:

: <math> \tau_{max} = \frac{Q_{max}S_{max}}{Jb}\le|\tau|\!\,</math>.

Käkre kendektä köçäneş:

: <math>\sigma = \frac{N}{F}\!\,</math>,

biredä:
* <math>~ N </math> — elementqa tä'sir itüçe normal' köç
* <math>~ F </math> — elementnıñ kiseme mäydanı

==Arkalar törläre==

<div align="center"><gallery>
File:Treledsbåge.png|Öçpoçmaq töre
File:Rundbåge.png|Tügäräk
File:Segmentbåge.png|Segment töre
File:Stigande båge.png|Awış Arka
File:Lansettbåge.png|Uqsıman
File:Skulderbåge.png|Yassı qısılğan arka
File:Trepassbåge.png|Öç lopast sıman
File:Hästskobåge.png|Dağa sıman
File:Korgbåge.png|Öç üzäk
File:Ellipsbåge.png|Elliptik
File:Draperibåge.png|Batınqı
File:Kölbåge.png|Kil sıman
File:Karnisbåge.png|Awdarılğan Kil sıman
File:Tudorbåge.png|Dürt üzäk - "Tüdor"
File:Parabelbåge.png|Parabolik
</gallery></div>

==Misallar==
<div align="center"><gallery>
Bridge Alcantara.JPG|'''Yarımtügäräk Arka''': Rim küpere, [[İspaniä]], Alkantara
Нюрнберг. Вассершлосс Обербюрг. Ворота.jpg|'''Cäyä arka''': [[Nürnberg]], Oberbürg kirmäne
WikiEncontro Notre Dame de Paris.JPG|'''Uqsıman arka''': [[Parij]] [[Ğaysa Mäsix]] Anası Çirkäwe

</gallery></div>

== Sıltamalar==
* [https://www.youtube.com/watch?v=PgOxM__TRi4 Эпюры M, Q, N в арке. Пример решения задачи на YouTube]
* [http://www.zdanija.ru/TermsA6/p2_articleid/369 АРКА — Термины на А, 6 часть — Арн — Арx — Здания ру — дом и всё о нём] — терминология и типы арок.
* [http://bse.sci-lib.com/article070408.html Арка]

[[Төркем:Архитектура]]