Aksion исемле битнең чыганагын карау

{{Карточка
|имя               = Kvark
|стиль_тела        = vcard
|название          = 
|стиль_названия    = 
|вверху            = <big>Aksion</big><br/>
|класс_вверху      = fn
|стиль_вверху      = background-color:{{{фон|#0a9379}}}; color:{{{цвет|white}}};
|вверху2           = 
|класс_вверху2     = nickname
|стиль_вверху2     = color: #000000;
|изображение       = {{#if: {{{изображение|}}}|[[Файл:{{{изображение|}}}|
 {{#if: {{{ширина|}}}|{{{ширина}}}|280px}}|
 {{#if: {{{подпись|}}}||}}]]}}
|стиль_изображения = 
|подпись           = {{{подпись|}}}
|стиль_подписи     = 
|стиль_заголовков  = width:600px;
|стиль_меток       = background: #eee; text-align: center; width:100px;
|стиль_текста      = text-align: center;

|заголовок1 = 
|метка1     = Bilge
|текст1     = A<sup>0</sup> yäki ''a''

|заголовок2 = 
|метка2     = Tözeleş 
|текст2     =  Elementar kisäkçek

|заголовок3 = 
|метка3     = Ğailä
|текст3     = [[Bozon]]

|заголовок4 = 
|метка4     = Törkem 
|текст4     =  Goldstown bozonı

|заголовок6 = 
|метка6     = Tä'sir iteşülärdä qatnaşa
|текст6     =    elektromagnit, gravitatsion tä'sir iteşüläre

|заголовок7 = 
|метка7     =  Xalät 
|текст7     =  Faraz itelgän

|заголовок8 =  
|метка8     =Tarqalış 
|текст8     =  A<sup>0</sup> → γ + γ

|заголовок9 = 
|метка9     =  [[Massa]] 
|текст9    =    10<sup>−18</sup> ... 1 MeV/s<sup>2</sup>

|заголовок10 = 
|метка10     =  
|текст10     =

|заголовок11 = Kvant sannarı
|метка11     =  
|текст11     =

|заголовок12 = 
|метка12     = [[Elektr qorğısı]] 
|текст12     = 0

|заголовок13 = 
|метка13     =  [[Spin]]
|текст13     =  0 ħ

|заголовок14 =  
|метка14     =  
|текст14     =

}}
'''Aksion''' - faraz itelüçe neytral' psevdoskalär elementar kisäkçek, [[CP-invariantlığı]]n saqlanu öçen [[1977]] yılda '''Roberto Peççei''' tarafınnan täqdim itelgän.

'''Aksion - [[qara matdä]]gä kerüçe kisäkçeklärneñ töp kandidatı.''' [[Qara matdä]] - [[barion]]lı bulmağan Ğälämneñ serle massası.

== Kiräklege ==
[[Fizika]]nıñ çişelmägän sorawlarınıñ berse: nişläp [[Ğäläm]]ebez tik matdädän tora, ä antimatdä yuq? Simmetriä buyınça matdä häm antimatdä tigez öleşlärdä tuarğa tieş, şul oçraqta soñraq annigillätsiälänä häm tik nurlanış qalırğa tieş, läkin şuşı küzätelmi, [[galaktika]]lar, [[planeta]]lar h.b. tik matdädän tora.

Matdä häm antimatdä arasında disbalans bulsın öçen [[Zur Şartlaw]]nıñ başlanğıç ekstremal' şartlarında CP-simmetriä bozılğan ('''[[Andrey Saxarov]] şartları''').

Ägär Ğäläm häm bez matdädän torabız ikän, dimäk  CP-simmetriä bozılğan. Elekrozäğif tä'sir iteşüdä CP-simmetriä bozıla, läkin [[köçle tä'sir iteşü]]dä CP-simmetriä bozılsın öçen maxsus äğzanı kertergä kiräk:

: <math>{\mathcal L} = -\frac{1}{4} {\mathrm {tr}\,} F_{\mu\nu}F^{\mu\nu}-\frac{n_f g^2\theta}{32\pi^2}
{\mathrm {tr}\,}F_{\mu\nu}\tilde F^{\mu\nu}+\bar \psi(i\gamma^\mu D_\mu - m
e^{i\theta'\gamma_5})\psi</math>

KXD Lagranjiannıñ ikençe äğzası (θ belän) CP-simmetriäne boza. [[Zur Şartlaw]]nıñ başlanğıç ekstremal' şartlarında, bik yuğarı [[temperatura]]da şuşı äğza eş itkän, läkin xäzer, bügenge tübän temperaturalı Ğälämdä CP-simmetriä bozılmıy inde, bu täcribälärdä kürsätelgän.

Ägär θ nul'gä tigez tügel bulsa, CP-simmetriä bozıla.

'''Peççei-Kvin''' teoriäsendä θ-parametrı - dinamik qır bulıp sanala, ä ul qırnıñ kvantı - aksion dip yörtelä, näq  aksion CP-simmetriä bozılu öçen, yäğni matdä antimatdädän östenlege öçen cawaplı bula.

Bütän qaraş buyınça [[Tabiğät]] nişläpter θ-poçmağı öçen 0 häm 2π arasında nul'gä bik yaqın qimmäten "saylağan", bu bik säyer, ğäcäyep, läkin neçkä köyläw dip yörtelä.

==Üzleklär ==

Aksion ike [[foton]]ğa tarqalırğa tieş.

Xäzerge waqıtta aksionarnı [[Awrupanıñ Töş Tikşerenüläre Oyışması]]nda aktiv ezlilär. Älegä tabılmağan, läkin foton-aksion tä'sir iteşüeneñ kostantası yuğarı çige <math>g_{a\gamma}</math> < 1,16{{e|−10}} GeV<sup>−1</sup> tabılğan.

[[Qoyaş tacı]]n cılıtu mömkin säbäpläre: [[Qoyaş]] aksionnarnı tarata, soñraq alar köçle magnit qırında fotonnarğa äylänälär.

[[2014]] yılda ingliz ğalime Corc Freyzer aksionnarnıñ turı bulmağan üzleklären ''XMM-Newton (Multi Mirror Mission)'' Röntgen teleskobında tabılğanın belderä.

==Sıltamalar==

* Теоретические предпосылки существования аксиона, лабораторные и астрофизические ограничения на его параметры (обзор в Review of Particle Properties на сайте  Particle Data Group ,  2014 год ): [http://pdg.lbl.gov/2014/reviews/rpp2014-rev-axions.pdf]
*А. Д. Сахаров. Нарушение СР-инвариантности, С-асимметрия и барионная асимметрия вселенной. — Академия Наук СССР, 1967. — ISBN ЖЭТФ. Письма в редакцию. 1967. Т. 5, вып. 1. С. 32-35. [2]
*G. C. Branco, L. Lavoura and J. P. Silva. CP violation. — Clarendon Press, Oxford, 1999. — ISBN ISBN 0-19-850399-7.
*I. Bigi and A. Sanda. CP violation. — Cambridge University Press, 1999. — ISBN ISBN 0-521-44349-0.
*Michael Beyer (Editor). CP Violation in Particle, Nuclear and Astrophysics. — Springer, 2002. — ISBN ISBN 3-540-43705-3. (Коллекция вводных эссе по теме с акцентом на экспериментальные данные.)
*L. Wolfenstein. CP violation. — North-Holland, Amsterdam, 1989. — ISBN 0444-88081X. (Компиляция репринтов различных важных статей по теме, в том числе статьи Т. Д. Ли, Кронина, Фитча, Кобаяси, Масукавы и многих других.)
*David J. Griffiths. Introduction to Elementary Particles. — Wiley, John & Sons, Inc, 1987. — ISBN ISBN 0-471-60386-4.
{{Кисәкчәләр}}

[[Төркем:Квант механикасы]]
[[Төркем:Физика төшенчәләре]]
[[Төркем:Элементар кисәкчекләр]]
[[Төркем:Кара матдә]]