Термодинамика исемле битнең чыганагын карау

{{rq|stub|image}}
{{УК}}
{{Портал|Физика|Фән}}
'''Термодинамика''' (грек. Therme – [[җылылык]] + Dynamis – [[көч]]) – [[физика]]ның [[җылылык]]ның һәм башка [[төр]] [[энергия]]нең [[мөнәсәбәт]]ләрен һәм [[әверелеш]]ләрен [[өйрәнү]]че [[бүлек|бүлеге]]. Аерым [[дисциплина]]га, җылылык йоту, яки бүлеп чыгару белән бара торган, [[физик-химик әверелеш]]ләрне өйрәнүче [[химик термодинамика]] аерыла.

Теоретик физикада, җылылык [[процесс]]ларының [[феноменология]]сен өйрәнүче, [[феноменологик термодинамика]] белән бергә, термодинамиканы [[механик нигезләү]] өчен барлыкка китерелгән һәм [[статистик физика]]ның беренче бүлекләреннән булган [[статистик термодинамика]]ны аерып йөртәләр. 

== Термодинамика бүлекләре ==

[[Классик термодинамика]] түбәндәге бүлекләрдән тора:
* Термодинамиканың төп [[закон]]нары (кайвакыт аларны термодинамиканың [[башлангыч]]ы дип тә атыйлар).
* [[Халәт]] [[тигезләмә]]ләре һәм гади [[термодинамик система]]ларның башка [[үзлек]]ләре ([[идеаль газ]], [[реаль газ]], [[диэлектрик]]лар һәм [[магнетик]]лар һ.б.)
* [[Гади система]]лар белән [[тигезләнеш]] процесслары, [[термодинамик цикл]]лар.
* [[Тигезсезле процесс]]лар һәм [[Термодинамик энтропия|энтропиянең]] кимемәү законы.
* [[Термодинамик фаза]]лар һәм [[фаза күчеше|фаза күчешләре]].

Тагын, хәзерге термодинамика түбәндәге [[юнәлеш]]ләрне эченә ала:
* [[кабарынкы анализ]] нигезендә [[катгый математик формулировка]];
* [[экстенсив булмаган термодинамика]];
* [[стандарт булмаган система]]ларга термодинамиканы [[кулланыш]] (кара [[кара тишемнәр термодинамикасы]]).

== Термодинамиканың физик мәгънәсе ==

=== Термодинамиканың кирәклеге ===

Термодинамика [[эчке энергия]]не [[механик эш]]кә [[үзгәртү]]че [[эмпирик фән]] буларак барлыкка килә. Ләкин, үзенең [[үсеш]]е [[дәвамы]]нда, термодинамика, "[[температура]]" [[термин]]ы булган, физиканың бөтен бүлекләренә дә үтеп керә һәм теоретик [[як]]тан күп кенә [[күренеш]]ләрне алдан [[сурәт]]ләргә [[мөмкинлек]] бирә. 


=== Законнар – термодинамика башлангычлары ===

Термодинамика, [[тәҗрибә]] [[нәтиҗә]]ләре нигезендә язылган һәм шуңа күрә [[постулат]] буларак кабул ителергә мөмкин булган өч законга – башлангычларга нигезләнә. 

'''* 1-нче закон – [[Термодинамиканың беренче башлангычы]].'''


Ул термодинамик процесслар өчен энергия саклану законын тасвирлый. Гади [[форма]]да түбәндәгечә язып була:
:<math>\delta Q=\delta A+dU</math>,

<math>dU</math> – системаның эчке энергиясенең тулы [[дифференциал]]ы,
<math>\delta Q</math> һәм <math>\delta A</math> – системага күчерелгән җылылыкның [[элементар күләм]]е һәм система башкарган [[элементар эш]]. <math>\delta A</math> һәм <math>\delta Q</math> гади [[мәгънә]]дәге дифференциал дип санарга ярамый, чөнки бу [[зурлык]]лар, системаның [[торыш]]ын үзгәрткән процессның төренә бәйлеләр. 

'''* 2-нче закон – [[Термодинамиканың икенче башлангычы]]:'''

Термодинамиканың икенче законы икенче төрдәге [[мәңгелек двигатель]] ясау мәмкинлеген юкка чыгара. Бу законның [[эквивалент]] берничә [[формулировка]]сы бар:

''1 – [[Клаузиус постулаты]].'' Җылылык кайнар [[җисем]]нән салкынга [[күчү]]дән башка, бернинди [[үзгәреш]]ләре булмаган процесс [[кире кайтмаучы процесс|кире кайтмаучы]] була, ягъни, системада башка үзгәрешләр булмаса, җылылык салкын җисемнән кайнарга күчә алмый. Бу күренешне [[энегия таралышы]], яки [[дисперсия]]се дип атыйлар. 
''2 – [[Кельвин постулаты]].'' Эш җылылыкка күчүдән башка, бернинди үзгәрешләре булмаган процесс кире кайтмаучы була, ягъни, системада башка үзгәрешләр булмаса, бертөрле [[температура]]лы [[чыганак]]тан алынган бөтен җылылыкны эшкә әйләндереп булмый

'''* 3-нче закон – [[Термодинамиканың өченче башлангычы]]:'''

[[Нернст теоремасы]]: Температураның [[абсолют нул]]ендә теләсә-нинди системаның [[Термодинамик энтропия|энтропиясен]] нульгә тигез дип алып була. 

'''* [[Искәрмә]] – [[Термодинамиканың нуленче башлангычы]]:'''

Һәрбер [[йомык термодинамик система]] өчен, теркәлгән тышкы [[шарт]]ларда, [[вакыт]] үтү белән килеп җитәчәк термодинамик [[тигезләнеш халәте]] бар.

== Парадокслар ==

[[Гиббс парадоксы]]

== Моны да карагыз ==
[[Термодинамик тигезләнеш]]

== Искәрмәләр ==
{{искәрмәләр}}

{{Фәннәр}}
{{тәрҗемә|en|Thermodynamics}}
{{тәрҗемә|ru|Термодинамика}}
[[Төркем:Физика]]