Сөнәев-Зельдович эффекты исемле битнең чыганагын карау

[[Файл:ALMA’s Hole in the Universe.jpg|300px|мини|уңда|Сөняев-Зельдович эффектын беренче үлчәү (Atacama Large Millimeter Array радиотелескобы)]]
'''Сөняев-Зельдович эффекты''' - [[йолдыз]]ара һәм [[галактика]]ара газның кайнар [[электрон]]нарында [[Комптон кире эффекты]] сәбәпле [[реликт нурланыш]]ның интенсивлыгы үзгәреше.

[[1969]] елда [[Рәшит Сөнәев]] һәм [[Яков Зельдович]] мөһим теорияне эшкәртә, аның буенча [[Галәм]]дә реликт нурланыш электроннар тәэсирендә вакыт белән сибелә.

Сөняев-Зельдович эффекты ярдәмендә галактикалар тупланышы диаметрын үлчәп була һәм бу ысул Галәмдәге ераклыклар үлчәү өчен кулланыла, кайчакта Галәмдәге стандарт линейка дип атала.

Тик [[1978]] елдан бирле Сөняев эффекты теркәлә башлый.

Хәзер Сөняев-Зельдович эффекты нигезендә [[Планк галәми обсерваториясе]] һәм ''South Pole Telescope, Sunyaev-Zel’dovich Array'' обсерваторияләре галактикалар тупланышлары каталогларын төзиләр.

== Тигезләмә==
Радионурланыш үзгәреше:

: <math>\Delta I_{\nu}=2\frac{(kT_{cmb})^3}{(hc)^2}yg(x),</math>
биредә <math>T_{cmb}</math> — [[реликт нурланыш]]ның [[температура]]сы, <math>x=\tfrac{h\nu}{kT_{cmb}}</math>, <math>g(x)</math> — эффектның спектраль формасы, <math>y</math> — Комптон параметры:
: <math>g(x) = x^4 e^x \frac{x \cdot \mathrm{coth}(x/2)-4}{e^x-1},</math>
: <math>y = \int \frac{kT_e}{mc^2}n_e\sigma_t\,dl,</math>
биредә <math>n_e</math> һәм <math>T_e</math> — [[электрон]]нар концентрациясе һәм температура, <math>\sigma_t</math> — [[Томпсон кисеме]].

==Әдәбият==
* R. A. Sunyaev, Ya. B. Zeldovich: Small-Scale Fluctuations of Relic Radiation. Astrophysics and Space Science, 7 (1970) 3-19, doi:10.1007/BF00653471.
* R. A. Sunyaev, Ya. B. Zeldovich: Microwave background radiation as a probe of the contemporary structure and history of the universe. Annual Review of Astronomy and Astrophysics, 18 (1980) 537-560, doi:10.1146/annurev.aa.18.090180.002541.
* [http://cosmo.labrate.ru/distance.htm Букварь расстояний, Метод Y: Эффект Сюняева-Зельдовича]
* [http://physics.kgsu.ru/astronomia/NV/relictovoe%20izluchenie%20(5).htm Эффект Сюняева – Зельдовича] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305073303/http://physics.kgsu.ru/astronomia/NV/relictovoe%20izluchenie%20(5).htm |date=2016-03-05 }}

[[Төркем:Йолдызлар| ]]
[[Төркем:Астрофизика]]