Полоний исемле битнең чыганагын карау

'''Полоний''' ({{lang-lat|Polonium}}, Po) — [[Менделеевның периодик таблицасы]]ның 6 период,  16 төркем элементы. Тәртип номеры - 84.  Халькогеннар төркеменә карый. Нормаль шартларда йомшак радиоактив [[Металлар|металл]], көмөшсу-ак төстә<ref name="ХЭ">{{Китап|автор=Глав. ред.: Н. С. Зефиров|часть=|заглавие=Химическая энциклопедия|оригинал=|ответственный=Н. С. Зефиров|издание=|место=Москва|издательство=Большая Российская Энциклопедия|год=1995|том=4|страницы=53|страниц=639|серия=5 томов|isbn=5852700924|тираж=20 000}}</ref><ref name="БСЭ">{{Из БСЭ|www.xumuk.ru/bse/2178.html}}</ref>.

== Символы ==
Полоний элементының символы - Po (''Полоний'' дип укыла). 

== Тарихы һәм атаманың килеп чыгышы ==
Элемент 1898 елда Пьер Кюри һәм Мария Склодовская-Кюри тарафыннан уран сумалалы рудасында ачыла<ref>{{Китап|автор=E. Rutherford|заглавие=Radioactive Substances and Their Radiations|ссылка=https://books.google.de/books?id=GMqoKqLsrsgC|место=Лондон|издательство=Forgotten Books|страницы=20|страниц=699|isbn=1451001983, 9781451001983}}</ref>. Алар [[июль|18 июльдә]] Париж Фәннәр академиясе утырышында докладта беренче тапкыр ачыш турында хәбәр итәләр. Элемент Мария Склодовская-Кюриның туган ягы — Польша (лат. Polonia) хөрмәтенә исем ала<ref name="БСЭ">{{Из БСЭ|www.xumuk.ru/bse/2178.html}}</ref>

[[1902 ел]]да [[Германия|алман]] галиме Вильгельм Марквальд яңа элемент ача. Ул аны ''радиотеллур дип атый''. Кюри, ачыш турындагы язманы укып, бу — алар тарафыннан дүрт ел элек ачылган полоний элементы, дип хәбәр итә. Марквальд мондый бәя белән килешмәгән һәм аларның төрле элементлар булуын белдергән. Элементлар белән берничә тәҗрибәдән соң Марквальд үз хатасын танырга мәҗбүр була.

Полонийның 0,1 мг беренче өлгесе [[1910 ел]]да алына.

== Тәбигатьтә ==
Полоний радионуклидлары табигый радиоактив рәт составына керә:

: <sup>210</sup>Po ([[:ru:Период полураспада|''Т''<sub>1/2</sub>]] = 138,376 [[:ru:Сутки|сут]]), <sup>218</sup>Po (''Т''<sub>1/2</sub> = 3,10 мин) һәм <sup>214</sup>Po (''Т''<sub>1/2</sub> = 1,643{{e|−4}} с) — <sup>238</sup>U рәтенә;

: <sup>16</sup>Po (''Т''<sub>1/2</sub> = 0,145 с) һәм <sup>212</sup>Po (''Т''<sub>1/2</sub> = 2,99{{e|−7}} с) — Th рәтенә;

: <sup>215</sup>Po (''Т''<sub>1/2</sub> = 1,781{{e|−3}} с) һәм <sup>211</sup>Po(''Т''<sub>1/2</sub> = 0,516 с) — <sup>235</sup>U рәтенә.

Шуңа күрә полоний һәр чак торий һәм уран минералларында була. Полонийның [[Җир кабыгы]]ндагы тотрыклы нисбәте — массасы буенча якынча 2{{E|−14}} %<ref name="ХЭ"/>.

== Үзенчәлекләре ==
Полоний — көмөшсу-ак йомшак радиоактив [[Металлар|металл]].

Металл полоний һавада тиз оксидлана. Полоний диоксиды (РоО<sub>2</sub>)<sub>''x''</sub> һәм полоний монооксиды РоО билгеле. Кислоталар йогынтсыында Ро<sup>2+</sup> катионнары барлыкка килеп, алсу төсле эретмә хасил була:

: <chem>Po + 2 HCl -> PoCl2 + H2 ^</chem><math>.</math>

== Агулылыгы ==
Полоний-210 артык агулы, радиотоксинлы һәм канцерогенлы, ярым таркалу чоры 138 көн 9 сәгать. Аның чагыштырма активлыгы (166 ТБк/г) шул хәтле зур, хәтта альфа-кисәкчә генә нурланса да, аңа кул белән кагылырга ярамый, чөнки тире генә түгел, бәлки бөтен организм агулануы мөмкин: полоний тире аша шактый җиңел үтә. Ул ара булганда да коточкыч хәвефле. Шуңа күрә полоний-210 белән герметик бокста гына эшлиләр.

== Әдәбият ==
* Полоний// Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 20-й т. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.

== Чыганаклар ==
* Atomic Weights of the Elements 2001, [http://www.iupac.org/publications/pac/2003/7508/7508x1107.html Pure Appl. Chem. 75(8), 1107—1122, 2003]. Retrieved June 30, 2005. Atomic weights of elements with atomic numbers from 1-109 taken from this source.{{ref-en}}
* [http://www.iupac.org/news/archives/2005/atomic-weights_revised05.html IUPAC Standard Atomic Weights Revised] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080305062433/http://www.iupac.org/news/archives/2005/atomic-weights_revised05.html |date=2008-03-05 }} (2005).{{ref-en}}

== Сылтамалар ==
* [https://bigenc.ru/literature/text/3155696 Полоний//Большая российская энциклопедия]{{Deadlink|date=April 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* {{cite web|url=http://n-t.ru/ri/ps/pb084.htm|title=Полоний|publisher=Популярная библиотека химических элементов|accessdate=2013-08-28|deadlink=no|archivedate=2013-05-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130529105709/http://n-t.ru/ri/ps/pb084.htm}}
* [http://www.bbc.com/news/health-33717184 «What is polonium-210?»]{{ref-en}}

{{Менделеев таблицасы}}

== Искәрмәләр ==
{{Искәрмәләр}}

[[Төркем:Химик элементлар]]