Милли Кабызу Җайланмасы (АКШ) исемле битнең чыганагын карау

{{УК}}
[[Файл:NIF Laser Bay.jpg|300px|мини|уңда|Җайланманың лазер тупланма бинасы]]
'''Милли Кабызу Җайланмасы''' ([[инглизчә]] ''National Ignition Facility'', ''NIF'') яки '''Лазер термотөш реакцияләре милли комплексы''' - [[АКШ]] [[Калифорния]] штаты Ливермор шәһәрендә урнашкан инерциаль [[термотөш синтезы]]н тикшерү лабораториясе. Җитәкчесе - Эдвард Мозес.
[[Файл:Fusion microcapsule.jpg|300px|мини|уңда|Дейтерий-тритий катнашмасы белән капсула (лазер өчен мишень)]]
[[Файл:Nif hohlraum.jpg|300px|мини|уңда|Дейтерий-тритий катнашмасы белән капсула әлеге цилиндрда (хольраум) куела]]
[[Токамак]] реакторыннан аермалы буларак бу ысулда кечкенә мишень бик көчле [[лазер]] тарафыннан нурланып кабыза һәм анда бик югары температурага җитеп, термотөш синтезы башлана.

[[2022]] елның 5 декабрендә тарихта беренче тапкыр термотөш синтезында мишень эчендә энергиянең уңай чыгышы күзәтелгән: мишеньгә җиткән лазер нурланышы 2,05 М[[Джоуль|Дж]], синтезда чыгарылган энергия 3,15 МДж, ләкин лазер системасын тутыру энергиясе 400 МДж тәшкил иткән (Уңай тәэсир күрсәткече - ''КПД'' - әлегә кечкенә).

Әлеге фәнни комплекс [[1997]] елда салынган, $4 млрд акча сарыф ителгән. Нибары [[2018]] елда термотөш реакциясен  кабыза алган, энергия чыгышы 3,6% булган, 2021 елда энергия чыгышы  70% җиткән.

==Төзелеш==

Әлеге җайланмада [[идарә ителә торган инерциаль термотөш синтезы]] тикшерелә. Термотөш ягулыгы белән капсула шундый бик тиз җылытыла,  югары температура һәм басым күтәрелә һәм [[протон]]нар [[Кулон законы|Кулон этәрү көче]]н җиңеп, төшләр кушыла башлана.
<gallery mode="packed"> 
Deuterium-tritium fusion.svg | Дейтерий-тритий термотөш реакциясе
NIF output over 10 years.png | 2011–2021 елларда термотөш реакциясендә энергия чыгуы
</gallery>
Әлеге ысул [[Термотөш коралы|термотөш бомбасы]]нда кулланыла, ләкин анда [[литий]] дейтеридын җылыту һәм кысу башлангыч [[Атом-төш коралы|атом-төш шартлавы]] ярдәмендә ясала.

Әлеге җайланмада мишень-цилиндр эчендә 15 Кельвинга кадәр суытылган кечкенә металлик сферада дейтерий-тритий катнашмасы куелган. Махсус формада [[Инфракызыл нурланыш|инфракызыл]] лазер импульсы 192 нурга аерыла, һәр нур лазер көчәйткече аша 4 тапкыр үтеп бара, нәтиҗәдә инфракызыл нурланыш - көчәйтелгән [[ультрашәмәхә нурланыш]]ка әйләнә, ул мишень эченә юнәлә, эчке дивардан [[Рөнтген нурланышы|рөнтген нурланышлы]] фотоннар чыгып, термотөш ягулыгы белән сфераны җылыта һәм кыса, 10 наносекундада мишень 3 миллион градуска җылына, капсуланың тышкы катламнары очып чыга, эчке катламнарына кыса һәм 2 наносекундада 200 миллиард атмосфера басымына җитә, мишень 30 тапкырда кысыла, аның тыгызлыгы 1–1,3 кг/см³ була, мишень үзәгендә берничә дистә пикосекунда дәвамында термотөш синтезы бара.

Лазер җайланмасы егәрлеге 500 ТВт, ультрашәмәхә нурланыш дулкын озынлыгы 351 нм, мишень үзәгендә температура 100 миллион градус, дейтерий-тритий катнашмасы басымы 300 миллиард астмосфера, термотөш реакциясе:
: <math>{}^{2}_{1}\mbox{H} + {}^{3}_{1}\mbox{H}  \rightarrow {}^{4}_{2}\mbox{He} + {}^{1}_{0}\mbox{n} + 17,6 \mbox{ MeV}. </math>

== Искәрмәләр ==
{{искәрмәләр}}

== Чыганаклар ==
* [https://www.science.org/content/article/historic-explosion-long-sought-fusion-breakthrough  Science о долгожданном прорыве в термоядерном синтезе] 
* [https://lasers.llnl.gov Сайт проекта] 
* [https://web.archive.org/web/20100527152319/https://lasers.llnl.gov/about/nif/how_nif_works/index.php Как NIF работает] 
* [http://www.rian.ru/science/20090401/166682691.html Создана мощная лазерная установка для запуска термоядерной реакции]

== Сылтамалар ==
{{Тышкы сылтамалар}}

== Шулай ук карагыз ==
{{Портал|Физика|Технология|Фән}}
{{Атом-төш технологияләре}}

[[Төркем:Квант механикасы]]
[[Төркем:Төш реакцияләре]]
[[Төркем:Төш физикасы]]