Гидролиз исемле битнең чыганагын карау

{{Ук}}
'''Гидролиз''' (юнан телендә:ὕδωρ «су» + λύσις «таркалу») — матдәнең су белән тәэсир итешү реакциясе, нәтиҗәдә матдәнең һәм суның яңа берләшмәләре (сольволиз су) барлыкка китереп таркалуы күзәтелә.

== Тозларны гидролизлау ==
Тозлар гидролизы — эрүчән [[тозлар]] эретмәсендә ион [[алмашу реакциясе]] барышы белән бәйле гидролиз реакцияләренең бер төре. Процессның хәрәкәт итүче көче булып матдә ионнарының су белән тәэсир итешүе тора, ул ионлы яки молекуляр рәвештә көчсез [[электролит]] барлыкка китерә.

Тозларны гидролизлауны кайтмалы һәм кабатланмаучыга аералар:<br/>

1.Көчсез кислота һәм көчле нигез тозы гидролизы (анион буенча гидролиз). Эретмә аз гына селтеле мохиткә ия, кайтмалы реакция.<br/>

<math>\mathsf{Na_2CO_3 + H_2O \rightleftharpoons NaHCO_3 + NaOH}</math>

<math>\mathsf{HCO_3^- + H_2O \rightleftharpoons H_2 CO_3 + OH^-}</math>

Икенче баскыч буйлап гидролиз түбәндәге дәрәҗәдә үтә:

<math>\mathsf{HCO_3^- + H_2O \rightleftharpoons H_2 CO_3 + OH^-}</math>

2. Көчле кислота тозының һәм көчсез нигез гидролизы (катион буенча гидролиз). Эретмәнең аз кислоталы мохите бар, реакция '''кайтмалы'''.

<math>\mathsf{CuCl_2 + H_2O \rightleftharpoons CuOHCl + HCl}</math>

<math>\mathsf{CuOH^+ + H_2O \rightleftharpoons Cu(OH)_2 + H^+}</math>

Икенче баскыч буйлап гидролиз түбәндәге дәрәҗәдә үтә:

<math>\mathsf{CuOH^+ + H_2O \rightleftharpoons Cu(OH)_2 + H^+}</math>

3. Көчсез кислоталы һәм аз нигезле тоз гидролизы. Тигезләнеш продуктлар ягына күчкән, гидролиз реакциясе тулысынча диярлек бара, чөнки ике продукт та утырма яки газ барлыкка китерә:

<math>\mathsf{Al_2S_3 +6H_2O \rightarrow 2Al(OH)_3\downarrow + 3H_2S\uparrow}</math>

<math>\mathsf{2Al^{3+} + 3S^{2-} +6H_2O \rightarrow 2Al(OH)_3\downarrow + 3H_2S\uparrow}</math>

4. Көчле кислотаның һәм көчле нигезнең тозы гидролизга дучар ителми һәм нейтрален эретмәсе. Эретмәдә түбәндәге реакция бара:

<chem>H^+ + OH^- =  H_2 O</chem>

== Гидролизның нисбәт тасвирламасы ==

=== Гидролиз дәрәҗәсе ===
Гидролиз дәрәҗәсе астында гидролизга дучар ителгән тоз концентрациясенең эретелгән тоз концентрациясенең гомуми күләменә нисбәте аңлатыла.

Шулай күрсәтелә ''α'' яки ''h<sub>гидр</sub>''

<math>\alpha = (\frac{c_h}{c}) * 100\%</math>, кайда <math>c_h</math>- гидролизланган тозның моль саны, <math>c</math> — таркалган тозның гомуми моль саны.

Гидролиз дәрәҗәсе гидролизда катнашкан матдәләрнең температурасына һәм концентрациясенә бәйле: гидролиз дәрәҗәсе температураның күтәрелеүенә һәм эретмәнең сыегаюына (су концентрациясенең артуына) бәйле.<ref name=":0">{{Китап|ссылка=https://www.worldcat.org/oclc/641738909|автор={{nobr|Ахметов Н.С.}}|заглавие=Общая и неорганическая химия|год=2001|издание=4-е изд. испр.|место=М.|издательство="Высшая школа"|страницы=231|страниц=724 pages|isbn=5-06-003363-5, 978-5-06-003363-2}}</ref> Тоз гидролизы дәрәҗәсе кислотаның көчсезлегенә яки тоз барлыкка китерүче нигезгә караганда югарырак.

=== Гидролиз константасы ===
''Гидролиз константасы'' — гидролитик реакция тигезләнеше константасы, продуктларның тигез концентрациясе тапкырламасы, стехиометрик коэффициентларны исәпкә алып тозның тигез концентрациясенә карата нисбәтенә тигез. Гидролиз константасының зурлыгы буенча гидролизның тулылыгы турында фикер йөртергә мөмкин: аның әһәмияте зуррак булган саен, гидролиз процессы озаграк бара.

Тозны гидролизлау реакциясе өчен <math>MA</math> түбәндәге гидролиз реакциясе үтә:

<math>MA + H_2O \rightleftharpoons HA + MOH</math>, кайда <math>HA</math> һәм <math>MOH</math> — гидролиз барышында барлыкка килгән кислота һәм нигез.

Гидролиз константасына су концентрациясе даими дип язып була:

<math>K_h = \frac{[HA][MOH]}{[MA]}</math>

=== Константа бәйләнеше һәм гидролиз дәрәҗәсе ===
Константа һәм гидролиз дәрәҗәсе нисбәт белән бәйле:

<math>K_h = C*\frac{h^2}{1-h}</math>, кайда <math>C</math> — эретмәдә тоз концентрациясе, <math>h</math> — гидролиз дәрәҗәсе.

Гидролиз дәрәҗәсе аз булганда (<math>h<<1</math>), гыйбарә гадиләштерелә:

<math>K_h = C*h^2</math>

=== Гидролиз константаларының башка тигезләнеш константалары белән бәйләнеше ===
Гидролиз константасы суның ион продукты һәм кислоталылык һәм нигез константалары белән бәйле:

<math>K_h=\frac{K_{H_2O}}{K_aK_b}</math>, кайда <math>K_{H_2 O}</math>- суның ионлы тапкырламасы (10<sup>−14</sup>), ә <math>K_a</math> и <math>K_b</math> — кислота һәм нигезлек константалары.

== Органик матдәләрнең гидролизы ==
Тере организмнар [[катаболизм]] реакцияләре барышында төрле органик матдәләрнең гидролизын [[ферментлар]] катнашуында тормышка ашыра. Мәсәлән, гидролиз барышында [[ашкайнату]] ферментлары катнашуы белән [[аксымнар]] аминокислоталарга таркала. Майлар глицеринга һәм майлы кислоталарга, полисахаридлар (мәсәлән, крахмал һәм целлюлоза) — моносахаридларга (мәсәлән, глюкозага), нуклеин кислоталар — ирекле нуклеотидларга.

Майларны [[селтеләр]] катнашуында гидролизлаганда сабын алына; майларны катализаторлар катнашуында гидролизлау глицерин һәм май кислоталары алу өчен кулланыла. [[Үзагач]] гидролизы ярдәмендә [[этанол]] алына, ә торф гидролизы продуктлары мал азыгы әчеткеләре, [[балавыз]], ашламалар һ.б. җитештерүдә кулланылыш таба.

== Шулай ук карагыз ==
* Аминолиз
* Оксидлаштыручы аммонолиз

== Искәрмәләр ==
<references group="" responsive="1"></references>

== Сылтамалар ==
* [https://web.archive.org/web/20141225181053/http://school-collection.edu.ru/catalog/res/18fa472e-d890-67d3-166b-f8a59863c8a6 Натрий ацетаты гидролизы] — бердәм санлы белем бирү ресурслары коллекциясендәге видео тәҗрибә

[[Төркем:Химия]]