Вольт исемле битнең чыганагын карау

'''Вольт''' (билгесе: '''В''', '''V''') — [[үлчәү системасы]]нда [[электрик көчәнеш]] үлчәү берәмлеге.
'''Вольт''' - [[СИ]] системасында [[электрик потенциал]], [[потенциаллар аермасы]], [[электрик көчәнеше]] һәм [[электр хәрәкәткә китерүче көч]]не үлчәү берәмлеге.
Әгәр бер ноктадан икенче ноктага 1 [[Кулон]] зурлыктагы [[электр корылмасы]]н күчерү өчен аның өстеннән 1 [[Джоуль]] механик эш сарыф итәргә кирәк икән, бу ике нокта арасында потенциаллар аермасы 1 Вольтка тигез.
1 Вольт - ул 1 [[Ватт]] [[егәрлектә]] электрик чылбырда 1 [[Ампер]] зурлыктагы даими ток барлыкка китерүче көчәнешкә тигез. 
Берәмлек [[Вольт баганасын]], беренче электрик батареясын уйлап чыгарган [[Италия]] [[физик|физигы]] һәм [[физиолог]]ы [[Алессандро Вольта]] хөрмәтенә аталган.
1 В = (1/300) [[СГСЭ]] потенциал берәмлеге.
== Билгеләмә ==
Вольт (В, V) [[үткәргеч]] очларында шушы үткәргеч аша 1 [[ампер]] зурлыктагы даими ток үткәндә 1 [[Ватт]] егәрлекле җылылык чыгару өчен кирәк булган [[көчәнеш]], яки [[электростатик кыр]]ның ике ноктасы арасында, шул аерманы үткәндә, 1 [[Кулон]] зурлыктагы корылма өстеннән 1 [[Джоуль]] зурлыктагы [[механик эш]] ясалганда потенциаллар аермасына тигез. СИ системасының төп берәмлекләре нигезендә күрсәтелгән Вольт [[метр|м]]² • [[кг]] • [[секунда|с]]<sup>−3</sup> • A<sup>−1</sup> га тигез
: <math>\mbox{V} = \dfrac{\mbox{W}}{\mbox{A}} = \dfrac{\mbox{J}}{\mbox{C}} = \dfrac{\mbox{m}^2 \cdot \mbox{kg}}{\mbox{s}^{3} \cdot \mbox{A}}.</math>

== Джозефсон эффекты нигезендә билгеләмә ==
 [[Рәсем:NISTvoltChip.jpg|thumb|Стандарт Вольтны кабатлау өчен [[NIST|Милли стандартлар институты]] тарафыннан эшләп чыгарылган [[Джозефсон узуы|Джозефсон контактлары]]ннан матрица.]]
1990-нчы елдан бирле Вольтның [[стационар булмаган Джозефсон эффекты]]н куллану ярдәмендә үлчәү стандартка кертелгән, бу методта эталонга бәйләнү өчен 18-нче [[Үлчәүләр буенча генераль конференция]] тарафыннан билгелән [[Джозефсон константасы]] кулланыла:
: {{math|''K''}}<sub>{J-90}</sub> = 2[[Элементар корылма|{{math|''e''}}]]/[[Планк константасы|{{math|''h''}}]] = 0,4835979 ГГц/мкВ.

Бу метод ярдәмендә Вольт зурлыгы [[Цезий сәгате]] билгеләгән ешлык эталоны белән билгеле бер рәвештә тәңгәл китерелә: берничә мең Джозефсон узуларыннан торган матрицага, 10-нан алып 80 ГГц-ка кадәрге микродулкыннар белән нурландыргач, билгеле бер электр көчәнеше барлыкка килә, шул көчәнеш белән вольтметрлар калибрлана.
Тәҗрибә күрсәткәнчә, бу метод установканың (корылманың) конкрет реализациясенә сиземле түгел һәм төзәтү коэффициентлары кертү кирәк түгел.

== Көчәнешләр шкаласы ==
* [[Нейрон]] мембранасында [[потенциаллар аермасы]]— 70 мВ.
* [[Никель-кадмий аккумуляторы|NiCd аккумулятор]] — 1.2 В. (булырга мөмкин)
* [[Селтеле элемент]] — 1.5 В. (булырга мөмкин)
* [[Литий-тимер-фосфат аккумуляторы]] (LiFePO<sub>4</sub>) — 3.3 В. (булырга мөмкин)
* [[«Крона» батареясы]] — 9 В.
* [[Автомобиль аккумуляторы]] — 12 В (авыр йөк машиналары өчен — 24 В).
* [[Көнкүреш электр челтәре көчәнеше]] — 127 яки 220 В (уртача квадратик зурлыгы).
*Фабрика, заводларда көчәнеш - 380 В. (булырга мөмкин)
* [[Трамвай]], [[троллейбус]]  [[контакт челтәре]]ндә көчәнеш  — 600 В.
* [[Электрлаштырылган тимер юллар]] — 3 кВ (даими ток), 25 кВ (алмаш ток).
* Магистраль [[электр тапшыру линиясе (линия электропередачи, ЛЭП)]] — 110 кВ, 220 кВ.
*  ([[Экибастуз-Кокчетав электр тапшыру линисе]]ндә максималь көчәнеш) — 1.15 МВ.
* Лабораториядә [[пеллетрон]]да  алынган иң югары даими көчәнеш — 25 МВ.
* [[Яшен]] —  100 МВ–тан башлап зуррак дәрәҗәләргә таба.

== Тарихы ==
Вольт үлчәү берәмлеге [[1861 ел]]да [[Томсон, Уильям (лорд Кельвин)]] нигез салган электрик эталоннар комитеты тарафыннан кертелгән. Аны тәкъдим итү [[инженер]] физикасыныж агымдагы ихтыяҗларына бәйле булган. [[1898 ел]]ның [[1 июнь|1 июнендә]] Германиянең импер законы белән 1 Вольт законлы [[электр хәрәкәткә китерү көче (электродвижущая сила, ЭДС)]] үлчәү берәмлеге буларак кабул ителә, ул каршылыгы 1 [[Ом]]  булган [[үткәргеч]]тә 1 [[Ампер]] зурлыктагы [[электр тогы]] барлыкка китерүче электр хәрәкәткә китерү көченә (ЭДС) тигез.
Соңыннан 1 Вольт гадәттә [[энергия]] берәмлеге [[Джоуль]] һәм [[электр корылмасы]] берәмлеге [[Кулон]] ярдәмендә билгеләнгән.

== Өлешле һәм мәртәбәле берәмлекләр ==
Уннарча мәртәбәле һәм өлешле берәмлекләр стандарт [[СИ кушымчалары]] ярдәмендә ясала.<br />
{| class="wikitable" border="1"
|-
! Мәртәбәле:
! Билгеләмәсе:
! Өлешле:
! Билгеләмәсе:
|-
| 10<sup>1</sup> (дека)
| даВ / daV
| 10<sup>−1</sup> (деци)
| дВ / dV
|-
| 10<sup>2</sup> (гекто)
| гВ / hV
| 10<sup>−2</sup> (санти)
| cВ / cV
|-
| 10<sup>3</sup> кило
| кВ / kV
| 10<sup>−3</sup> милли
| мВ / mV
|-
| 10<sup>6</sup> мега
| МВ / МV
| 10<sup>−6</sup> микро
| мкВ / μV
|-
| 10<sup>9</sup> гига
| ГВ / GV
| 10<sup>−9</sup> нано
| нВ / nV
|-
| 10<sup>12</sup> тера
| ТВ / ТV
| 10<sup>−12</sup> пико
| пВ / pV
|-
| 10<sup>15</sup> пета 
| ПВ / PV
| 10<sup>−15</sup> фемто
| фВ / fV
|-
| 10<sup>18</sup> экса 
| ЭВ / EV
| 10<sup>−18</sup> атто
| aВ / aV
|-
| 10<sup>21</sup> зетта
| ЗВ / ZV
| 10<sup>−21</sup> зепто
| зВ / zV
|-
| 10<sup>24</sup> йотта
| ИВ / YV
| 10<sup>−24</sup> йокто
| иВ / yV
|}

== Искәрмә ==
Дека-, гекто-, деци-, сантивольт үлчәү берәмлекләрен кулланырга киңәш ителми. Моның урынына уннарча, йөзләрчә, уннан бер, йөздән бер '''Вольт''' үлчәү берәмлеген кулланырга киңәш ителә.

{{Rq|stub}}

{{Навигация
|Портал=Технология}}

{{Навигация
|Портал=Электроника}}
{{СИ берәмлекләре}}

[[Төркем:Үлчәү системасы]]
[[Төркем:Физика]]