Ак кәрлә исемле битнең чыганагын карау

'''Ак кәрләләр''' - [[йолдызлар эволюциясе]] соң чорындагы [[Чандрасекар чиге]]ннән зуррак булмаган массалы  [[йолдыз]]лар, ак кәрләнең үз термотөш энергиясе чыганагы юк. Ак кәрлә - [[кызыл зур йолдыз]]ның тышчасы ташланганнан соң, ялангач калган төше.

{{Йолдыз сыйныфы}}
== Үзлекләр ==
[[Файл:Size IK Peg.png|300px|мини|уңда|'''Сулда''': A-class IK Pegasi A (икеләтә йолдыз), '''Үзәктә''': Ак кәрлә IK Pegasi B , '''Уңда''' - [[Кояш]]. Ак кәрләнең температурасы 35500 K]]
Ак кәрләләр массалары [[Кояш]]ныкына якын, ләкин аларның радиуслары һәм яктыртучанлыгы ~10 000 тапкыр азрак.

Ак кәрләләр уртача тыгызлыгы  10<sup>5</sup>—10<sup>9</sup> г/см³. Шул зур тыгызлыкта атомнар электрон тышчалары җимерелә, матдә электрон-төш плазмасына әйләнә, аның электрон өлеше - тәлгәшләнгән<ref>вырожденный,  «Физика» Галимов Д.Г., Даутов Г.Ю., Тимеркаев Б.А.</ref> электрон газ булып тора, басымы <math>\! P = K\rho ^{5/3}</math>, ләкин релятивистик очракта
: <math> \! P = K\rho ^{4/3}</math>

Гравитацион көчләр тәлгәшләнгән электрон газ басымына каршы тора:

:<math>{{\rho GM} \over {R^2 }} \sim {{M^2 } \over {R^5 }}</math>,

Бу тигезләмәдән [[Чандрасекар чиге]] исәпләнә.
Чандрасекар чиге '''1.38-1.44 <math>M_{Sol}</math>'''
== Чыгыш ==
[[Файл:Solar Life Cycle.svg|500px|мини|үзәк|Кояшның борынгы һәм киләчәк тормышы. Кызыл зур йолдыз чоры - иң зур радиуслы Кояш. 5,5 млрд. елдан [[Кояш]] Кызыл зур йолдызга әйләнәчәк ([[Җир]]дә тормыш юкка чыгар), соңрак үз тышчасын ташлап, Кояш ак кәрләгә әвереләчәк]]
Ак кәрлә - [[кызыл зур йолдыз]]ның ачык калган төше. Гадәттә, ак кәрләләр [[күмер тудыргыч]], [[әче тудыргыч]] һәм [[һелий]]-[[су тудыргыч]] тышчасыннан тора.

[[Галактика]]бызның йолдызларын 3—10% ак кәрлә  тәшкил итә.

<h3>Ак кәрлә Сириус В үзлекләре [[Җир]] һәм [[Кояш]]ның үзлекләре белән чагыштыру</h3>
<div align="center"> 
  <table width="80%" border="1">
    <tr bgcolor="#99FFCC"> 
      <td width="41%"> 
        <div align="center">Үзлекләр</div>
      </td>
      <td width="18%"> 
        <div align="center">Җир</div>
      </td>
      <td width="21%"> 
        <div align="center">Сириус В</div>
      </td>
      <td width="20%"> 
        <div align="center">Кояш</div>
      </td>
    </tr>
    <tr bgcolor="#FFCCFF"> 
      <td width="41%"> 
        <div align="left">масса (M<sub>sun</sub>)</div>
      </td>
      <td width="18%"> 
        <div align="center">3 10<sup>−6</sup></div>
      </td>
      <td width="21%"> 
        <div align="center">0.94</div>
      </td>
      <td width="20%"> 
        <div align="center">1.00</div>
      </td>
    </tr>
    <tr bgcolor="#FFCCFF"> 
      <td width="41%"> 
        <div align="left">радиус (R<sup><sub>sun</sub>)</sup></div>
      </td>
      <td width="18%"> 
        <div align="center">0.009</div>
      </td>
      <td width="21%"> 
        <div align="center">0.008</div>
      </td>
      <td width="20%"> 
        <div align="center">1.00</div>
      </td>
    </tr>
    <tr bgcolor="#FFCCFF"> 
      <td width="41%"> 
        <div align="left">яктыртучанлык (L<sub>sun</sub>)</div>
      </td>
      <td width="18%"> 
        <div align="center">0.00</div>
      </td>
      <td width="21%"> 
        <div align="center">0.0028</div>
      </td>
      <td width="20%"> 
        <div align="center">1.00</div>
      </td>
    </tr>
    <tr bgcolor="#FFCCFF"> 
      <td width="41%"> 
        <div align="left">өслек</div>
        <div align="left"> температурасы (К)</div>
      </td>
      <td width="18%"> 
        <div align="center">287</div>
      </td>
      <td width="21%"> 
        <div align="center">27,000</div>
      </td>
      <td width="20%"> 
        <div align="center">5770</div>
      </td>
    </tr>
    <tr bgcolor="#FFCCFF"> 
      <td width="41%"> 
        <div align="left">уртача тыгызлык (г/см<sup>3</sup>)</div>
      </td>
      <td width="18%"> 
        <div align="center">5.5</div>
      </td>
      <td width="21%"> 
        <div align="center">2.8 10<sup>6</sup></div>
      </td>
      <td width="20%"> 
        <div align="center">1.41</div>
      </td>
    </tr>
    <tr bgcolor="#FFCCFF"> 
      <td width="41%"> 
        <div align="left">үзәк температура (К)</div>
      </td>
      <td width="18%"> 
        <div align="center">4200</div>
      </td>
      <td width="21%"> 
        <div align="center">2.2 10<sup>7</sup></div>
      </td>
      <td width="20%"> 
        <div align="center">1.6 10<sup>7</sup></div>
      </td>
    </tr>
    <tr bgcolor="#FFCCFF"> 
      <td width="41%"> 
        <div align="left">үзәк тыгызлык (г/см<sup>3</sup>)</div>
      </td>
      <td width="18%"> 
        <div align="center">9.6</div>
      </td>
      <td width="21%"> 
        <div align="center">3.3 10<sup>7</sup></div>
      </td>
      <td width="20%"> 
        <div align="center">160</div>
      </td>
    </tr>
  </table>
</div>

== Әдәбият ==

* [http://shklovsky-ocr.narod.ru/online/shklovsky.htm Шкловский&nbsp;И.&nbsp;С. ''Звёзды: их рождение, жизнь и смерть'', М.: Наука, 1984] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051210205202/http://shklovsky-ocr.narod.ru/online/shklovsky.htm |date=2005-12-10 }}
* [http://www.astronet.ru/db/FK86/''Физика космоса. Маленькая энциклопедия'', М.: Советская Энциклопедия, 1986]
* [http://www.astronet.ru/db/msg/1174799 Постнов К. А. Эволюционная астрофизика]

[[Төркем:Йолдызлар сыйныфлары]]
[[Төркем:Йолдызлар]]
[[Төркем:Астрофизика]]